بررسی اموری که باعث کاهش انگیزه در ادامه حفظ قرآن می شود وبیان راه کارهای افزایش انگیزه حافظ قرآن ·

 

مقدمه:

 

از آنجایی که برنامه حفظ قرآن به طور معمول یک برنامه چند ساله است وحافظ قرآن با توجه به طرحی که برای حفظ قرآن بر می گزیند باید چند سالی را در محضر قرآن باشد و برنامه ها و تکالیف قرآنی را انجام بدهد ، لذا ممکن است که در این مسیر مقدس و نورانی بارها و بارها دچار خستگی روحی شود ، دیگر رغبتی به برنامه های حفظ و مرور نداشته باشد ، نظم خود را در انجام تکالیف که یکی از ارکان مهم حفظ قرآن است را از دست بدهد و این یکنواختی وتکراری بودن برنامه ها موجب شود که قرآن آموز به تدریج از حفظ قرآن فاصله بگیرد.

حال سوالی که ایجاد می شود این است که چه کار کنیم تا اولاً انگیزه ما در حفظ قرآن ضعیف نشود و ثانیاً چه کار کنیم که اگر انگیزه ما و یا فرزندمان که مدتی است مشغول حفظ قرآن شده ضعیف شد ، دوباره تقویت شود .

اینها سوالاتی است که ممکن است برای عموم حافظان قرآن ،خانواده های محترمشان واساتید بزرگوار و زحمت کش حفظ قرآن پیش بیاید . اینجانب در این مقاله عواملی که سبب کاهش انگیزه حافظ قرآن می شود را مورد بررسی قرار داده و راهکارهای درمان آن را بیان نموده ام. بیشتر این راهکارها مربوط به خود قرآن آموز است ، برخی مربوط به رفتار اطرافیان و خانواده های محترم حافظان قرآن و برخی دیگر مربوط به اساتید محترم و مسئولین موسسات قرآنی است که گاهی بطور مستقیم و گاهی بطور غیر مستقیم در ایجاد انگیزه یا از دست دادن انگیزه حافظ قرآن نقش فراوانی دارند .امیدوارم که این راهکارها مورد پسند شما واقع شده و شما را در راه حفظ قرآن یاری نماید . 

 

مکان حفظ قرآن:

 

گاهی اوقات منشاء خستگی روحی ، کسالت و بی حوصلگی حافظ قرآن در اثر یک نواخت بودن ، بی روح بودن و نامناسب بودن مکان حفظ قرآن است . باید توجه داشت که یکی از اموری که اساتید محترم حفظ قرآن خیلی بر آن تکیه دارند ، ثابت بودن مکان حفظ است . چرا که اگر مکان حفظ مرتب تغییر کند ، این حضور در مکان جدید باعث می شود که دائماً بخشی از تمرکز حافظ قرآن صرف کنجکاوی و تصویرگیری از مکان جدید شود ، درنتیجه این کنجکاوی بی مورد سبب می شود که حافظ قرآن تمرکز کافی در هنگام حفظ جدید و مرور محفوظات نداشته باشد و به حافظه تصویری او نیز آسیب برسد . انتخاب مکان مناسب جهت حفظ قرآن خیلی اهمیت دارد ، لذا مکان حفظ نباید جایی کوچک و تنگ ، دل گیر و با رنگهایی تند ، بهم ریخته ، پر از اسباب و وسایل ، کم نور ، شلوغ و پر تردد ، پر سر و صدا و نا آرام باشد . زیرا این فاکتورهای نا مناسب به مرور زمان باعث خستگی روحی ، دل سردی و بی رغبتی و به دنبال آن از دست دادن انگیزه حافظ قرآن می شود . در چنین شرایطی خوب است که قرآن آموز مکان حفظ خود را بطور کلی تغییر دهد و به یک جای مناسب منتقل کند . اگر تغییر مکان بطور دائم میسر نیست ، جهت تنوع ، شادابی و طراوت روح برای مدتی برنامه های حفظ خود را به یک جای با صفا ، دل انگیز ، معنوی و مقدس مثل امام زاده ای در شهر خود ، یا مسجد محل که معمولاً در ساعات قبل از اذان خلوت و کم تردد است ، پارک یا فضای سبزی که خلوت و آرام باشد ، و یا لب حوض و کنار باغچه ای در حیاط منزل منتقل کند ، و این چنین هر وقت احساس خستگی و یکنواختی در او ایجاد شد این برنامه را نسبت به مکان حفظ خود اجراء کند .

 

·زمان حفظ قرآن

 

یکی از اموری که به تدریج مقدمات از دست دادن انگیزه حافظ قرآن را فراهم می کند ، انتخاب زمان ثابت ولی نامناسب برای حفظ قرآن ، و یا بی نظمی در رعایت اوقات برنامه های حفظ قرآن است . معمولاً روش برنامه ریزی افرادی که علاقمند به حفظ قرآن هستند- والبته بیشتر این افراد نیز موفق نمیشوند – چنین است که ابتدا تمام کارهای روزانه خود اعم از درس و مطالعه و شغل و برنامه های تلویزیون و تفریح و ورزش و کارهای خانه و قرارهای دوستانه و مسجد وعبادات و اگر موفق باشد ، ساعات خواب و بیداری و ..... برنامه ریزی می کنند ، سپس در لا به لای این برنامه ها به دنبال وقت خالی می گردند تا برنامه های حفظ را در آن اوقات انجام دهند . این برنامه ریزی غلط برای حفظ قرآن باعث می شود

اولاً برنامه های حفظ قرآن زمان مشخص و ثابتی نداشته باشد وحتی به دلیل مشغله های ناخواسته چند جلسه در هفته هم این برنامه ها تعطیل شود ،

ثانیاً اگر هم زمان ثابتی پیدا کند ممکن است آن زمان یک زمان نا مناسب و یا اصطلاحاً یک وقت مرده باشد که ذهن انسان در آن ساعت خسته است و قدرت و تمرکز کافی برای به ثمر رساندن تکالیف دقیق وحساس قرآنی را ندارد . یکی از اموری که ذهن در انجام برنامه های حفظ قرآن نسبت به آن خیلی دقیق و حساس است این است که بطور مرتب و منظم ، و در ساعتی خاص حجم خاصی از اطلاعات مثل حفظ جدید ، ثبیت محفوظات ، رفع اشکال از آیات فراموش شده ، مرور محفوظاتی که در حافظه بلند مدت است ، ده درس محفوظاتی که در حافظه کوتاه مدت است ، حفظ شماره آیات و صفحات و رمز گذاری و ...... را به ذهن بسپاریم و فرصت کافی را در اختیار ذهن قرار دهیم تا این حجم خاص از اطلاعات را تجزیه و تحلیل و پردازش کند. وقتی که اطلاعات داده شده با آرامش و تمرکز کافی کاملاً در ذهن جای گرفت ، فردای آن روز در همان ساعات خاص حجم دیگری از اطلاعات قرآنی رابه ذهن بسپاریم . رعایت اوقات در برنامه های حفظ قرآن باعث می شود که ذهن حافظ قرآن نسبت به آن ساعات شرطی شود ، یعنی وقتی ساعت فعالیتهای قرآنی فرا رسید ، ذهن دیگر خود را درگیر اتفاقات و مسائل روزانه نمی کند ، تمامی افکاری که در تعارض با برنامه های قرآنی است را رها می کند و تمام تمرکز خود را با دقت بسیار بالایی معطوف تکالیف قرآنی می کند . حال اگر قرآن آموز برای انجام تکالیف خود زمان مشخصی را تعیین نکرده باشد ، یا اگر تعیین کرده ، زمان نامناسبی باشد ، مثلاً برنامه های خود را گاهی صبح انجام بدهد و گاهی شب ، گاهی برای انجام تکالیف چند ساعت وقت داشته باشد و گاهی هم حتی اختصاص دادن ده دقیقه زمان میسر نباشد . گاهی در اوقات شادابی سراغ قرآن برود ، و گاهی تنها وقت باقیمانده پس از یک تلاش روزانه شدید ، ساعات پایانی شب است که چشمها نیمه باز است و حافظ قرآن هر دو دقیقه یک خمیازة سه دقیقه ای می کشد و چهار دقیقه چرت می زند ودر نهایت از فرط خستگی همانجا در معیّت قرآن شهید می شود . رعایت نکردن زمان مناسب جهت حفظ قرآن باعث می شود که در هنگام انجام تکالیف حفظ ، ذهن تمرکز کافی نداشته باشد ، دائماً در خلال حفظ قرآن مرغ خیال از بام ذهن پر کشیده ، به کوچه و بازار ومدرسه و محل کار و...... برود وبه اتفاقاتی که در طول یک روز کاری روی داده فکر کند ، یا آنکه به دلیل خستگی ذهن ، حفظ جدید و مروری که باید مثلاً در 45دقیقه انجام شود را در دو ساعت انجام می دهد ، که این اضافه کاری و طول کشیدن برنامه های حفظ در طول روز نیز خود یکی از مقدمات جدا شدن از حفظ قرآن است ، زیرا اگر چنین شود حافظ قرآن پس از مدتی به دلیل مشغله های کاری و کمبود وقت و طول کشیدن تکالیف حفظ قرآن می گوید وقت ندارم و حفظ قرآن را رها می کند .

 

بهترین اوقات جهت حفظ قرآن چه زمانی است ؟

 

بهترین زمان برای حفظ قرآن امری نسبی وسلیقه ای است . ممکن است عده ای صبح ها ، عده ای شبها وعده ای هم پس از خواب نیم روزی بهتر بتوانند حفظ کنند . انتخاب زمان مناسب و ثابت جهت حفظ قرآن به ساعات منظم خواب و فعالیتهای روزانه بستگی دارد . حافظ قرآن باید توجه داشته باشد که اگر بخواهد از تمام استعدادهای ذهنی خود نهایت استفاده را ببرد ، اولاً باید ساعات خواب و بیداری او ثابت و منظم باشد تا ذهن بتواند به اندازه کافی استراحت کند ، ثانیاً تمام فعالیت های روزانه خود را اولویت بندی کند و برنامه های حفظ قرآن را نیز یکی از اولویتهای مهم خود قرار دهد سپس کارهای غیر ضروری را در مرحله بعد برنامه ریزی کند . در نهایت از میان ساعاتی که می خواهد به این اولویت ها اختصاص دهد ، ساعتی را به حفظ قرآن اختصاص بدهدکه ذهن در آن ساعت استراحت کافی کرده ، مشغله فکری کمتری دارد،شاداب و متمرکز آماده است جهت انجام برنامه های حفظ قرآن . قرآن آموز اگر می خواهد بعداز ظهر یا شب برنامه های خود را انجام دهد حتماً باید خواب نیم روزی یا قیلوله را در فهرست برنامه ریزی روزانه خود در نظر بگیرد و اگر صبح ها حفظ می کند باید شبها زود بخوابد .در مقاله قبل دو مورد از عواملی که منجر به کاهش انگیزة قرآن آموز در راه حفظ قرآن میشد و راه کار مقابله با آن را مورد بررسی قرار دادم ، در این مقاله نیز به بررسی عوامل دیگری که در کاهش انگیزة حافظ قرآن دخیل است می پردازم که امید وارم مورد پسند شما واقع شود و ما را از دعای خیرتان بی بهره نگردانید . 

 

·        3-تنها حفظ کردن

 

یکی از اموری که ممکن است برای عدّه ای از افراد مخصوصاً کودکان و نوجوانان سبب کاهش انگیزه شود این است که قرآن آموز در وادی حفظ قرآن تنها باشد ، اطرافیان و دوستان او حافظ قرآن نباشند، هم بحثی قرآنی نداشته باشد ، تنها حفظ کند ، تنها مرور کند ، از روی ناچاری به جای مباحثه به استماع نوار و ضبط کردن صدای خود و .....[1] اکتفاء کند .

 

تنها بودن در راه حفظ قرآن باعث می شود که شور و هیجان و احساس رقابت از فضای حفظ قرآن حذف شود . در چنین شرایطی ممکن است قرآن آموز نسبت به برنامه های قرآنی بی حوصله و کسل شود ، هر وقت حوصله داشت مرور کند وهر وقت حوصله نداشت تکالیف خود را رها کند ، یا آنکه تنهایی باعث شود مثلاً تکلیفی که باید یک ساعته انجام شود ، به دلیل خیال پردازیهای عالم تنهایی چند ساعت طول بکشد .

 

هیجان و رقابت دو نعمت اللهی است که نشاط و نیرو و شادابی را در وجود هر کسی ایجاد کند و انسان می تواند با استفادة صحیح از این نعمت ها به جایگاه های رفیعی دست پیدا کند . تنهایی باعث می شود که قرآن آموز از این دو نعمت اللهی محروم شود .

 

در چنین شرایطی حتی اگر قرآن آموز تجربة زیادی در زمینة برنامه های قرآنی داشته باشد و احساس می کند که نیازی به استاد و تحت برنامه بودن ندارد ، با این حال بهتر است که به یکی از مؤسسات قرآنی مراجعه کند و با حضور در جمع حافظان قرآن در فضای رقابت و هیجان و تلاش و تشویق قرار بگیرد تا انگیزة او برای ادامه راه نورانی حفظ قرآن تقویت شود . یا آنکه اگر کسانی را می شناسد که حافظ قرآن هستند با آنها رابطة دوستی بر قرار کند و برنامه های قرآنی را در معیّت آنها انجام دهد . واگر هم حافظ قرآنی پیدا نشد ، با تشویق دوستان خوب و صمیمی خود به حفظ قرآن آنها را به وادی حفظ دعوت کند تا هم در ثواب حفظ آنها شریک باشد و هم بتواند با آنها مباحثه و رقابت داشته باشد .

 

·        4- تدریس حفظ قرآن

 

اگر تعداد اجزاء حفظ شده توسط حافظ قرآن چند جزء یا بیشتر است و او تجربه خوبی در انجام تکالیف قرآنی مثل روش مرور محفوظات و ده درس ، روش حفظ جدید ، روش تثبیت وحفظ شماره آیات و صفحات و..... دارد ، می تواند به عنوان استاد حفظ قرآن ، با تشویق چند نفر به حفظ قرآن یک کلاس حفظ مقدماتی یا پیشرفته تشکیل بدهد . معمولاً اساتید دائماً شاگردان خود را به جدیّت در انجام تکالیف و رعایت نظم و انضباط در انجام برنامه ها توصیه می کنند، در چنین شرایطی که حافظ قرآن خودش یک استاد حفظ است و شاگردانی دارد و شاگردان نیز همیشه توقع دارند که استاد عزیزشان در عمل به این توصیه ها خود پیش قدم باشد و در زمینه برنامه های قرآنی از تسلط کافی برخوردار باشد ،اولاً این رابطه استاد ، شاگردی یک نیرو محرّکه قوی می شود برای افزایش انگیزة قرآن آموز در تثبیت و پیشرفت محفوظات . ثانیاً حافظ قرآن به این صورت زکات علم خود که یک موهبت اللهی است را پرداخت می کند و خداوند نیز به برکت این زکات حفظِ قرآن و دعای شاگردان به ذهن و محفوظات او برکت عطا می کند و مسیر حفظ کلّ قرآن را برای او هموار می کند انشاء الله تعالی .

 

·        5 –یاری گرفتن از شخصیت های مطرح در زندگی حافظ قرآن

 

پنجمین راه کار پیشنهادی جهت افزایش انگیزة حفظ قرآن و منظم شدن در انجام تکالیف قرآنی این است که حافظ عزیز قرآن نزد یکی از شخصیت های بزرگواری که در زندگی او صاحب وجهه و اعتبار است ، ارزش بسیاری برای او قائل می شود و به اصطلاح از او حساب می برد – مثل(امام جماعت مسجد محل ، استاد دانشگاه ، یکی از مؤمنین مسجد ، یکی از اقوام که قرآن آموز خیلی او را دوست دارد ، دوستی بزرگوار که همیشه برای دیگران الگو بوده و... )- برود و از او بخواهد که مثلاً هر روز یا روزهای زوج یا فرد ، چند دقیقه از وقت خود را به قرآن آموز اختصاص دهد و تکالیف قرآنی حافظ را تحویل بگیرد .

 

قرآن آموز وقتی می بیند که یک شخصیت با ارزش و گرامی دقایقی از وقت شریف خود را به او اختصاص داده و پیگیر تکالیف قرآنی اوست و هر روز باید حفظ جدید و مرور محفوظات خود را به او تحویل بدهد ، با جدّیّت و تلاش و کوششی مضاعف و انگیزة بیشتری تکالیف خود را انجام می دهد تا شرمندة آن شخصیت بزرگوار نشود و در نزد او سر افراز باشد .

 

·        6- عدم تسلط بر قواعد تجویدی و ترتیل خوانی

 

گاهی اوقات منشاء خستگی نسبت به حفظ قرآن و ضعیف شدن انگیزه ، به خاطر این است که حافظ قرآن بر قواعد ترتیل و تجوید مسلّط نیست ، مرور هایش روزنامه وار و معمولی است و در حفظ و مرور به زحمت می افتد ، اگر هم با صوت و ترتیل مرور می کند ، صدای دل نشینی ندارد ،یک آهنگ نخراشیده و من در آوردی را سر هم می کند به نام ترتیل تحویل خانوادة مظلو م خود می دهد و خودش و اطرافیان را خسته می کند و باعث شود که اطرافیان برخورد مثبتی با حافظ قرآن نداشته باشند ، در حالیکه یکی از عوامل ایجاد انگیزه برای حفظ قرآن تشویق های مکرّر و هدفمند اطرافیان قرآن آموز است . از طرفی عدّه ای هم هستند که به دلیل مشکلات رو خوانی و روان خوانی و ندانستن قواعد تجویدی اصلاً به سراغ حفظ قرآن نمی روند . لذا این نقطه ضعف ممکن است که با گذر زمان و زیاد شدن محفوظات و تکالیف حافظ قرآن به صورت پنهانی منجر به خستگی روحی حافظ قرآن و عدم استقبال اطرافیان شود .

 

در روایات ما تاکید فروانی شده بر اینکه قرآن را صوت زیبا و دلنشین و حزین بخوانید . خداوند سبحان در آیه 4 سوره مزّمّل می فرماید: ( وَ رَتّلِ القُرآنَ تَرتِیلاً ) ، یعنی قرآن را با توجّه و صوت زیبا و ترتیل دلنشین بخوانید .در روایتی امام صادق ع در تفسیر این آیه می فرماید : (هو ان تتمكث فيه وتحسن به صوتك) : ترتيل آن است كه در آيات مكث كنى ،و باصداى خوب آن را بخوانى) .

 

اگر حافظ قرآن حفظ جدید و محفوظاتش را با ترتیل و صوت زیبا حفظ و مرور کند ، آهنگ ترتیل باعث می شود که قرآن آموز در زمان بسیار کمی حفظ جدید خود را به پایان برساند و ماندگاری محفوظاتی که با آهنگ ترتیل مرور می شوند در ذهن حافظ قرآن چندین برابر می شود .

 

 ما معتقدیم که همة علاقمندان به قرآن می توانند صوت ولحن زیبایی داشته باشند و قرآن را با ترتیلی دلنشین تلاوت کنند . حتی کسانی که مشکل روخوانی و روان خوانی دارند نیز می توانند با یک برنامة سبک ولی اصولی حافظ قرآن شوند .

 

در این موارد توصیه می شود که قرآن آموزان گرامی با شرکت در کلاس های آموزش رو خوانی و روان خوانی ، صوت و لحن و تجوید ، کمک گرفتن از اساتید و دوستان اهل فن ، اصول تجوید و زیبا خوانی را بیاموزند و در راه یاد گیری شکیبا باشند .

 

اگر هم به دلیل مشغله های کاری این امر میسّر نیست ، می توانند از شیوه ی استماع نوار و تقلید از مُرَتِّل کمک بگیرند به این صورت که قبل از برنامه حفظ جدید ، قرآن آموز آیاتی را که می خواهد حفظ کند به همراه سه درسی که در سه روز آینده می خواهد حفظ کند را به این صورت با نوار استماع کند : ابتداء حفظ جدید را سه بار با نوار استماع کند ( درحالی که به آیات قرآن نگاه می کند، بار اوّل فقط به نوار ترتیل گوش بدهد ، بار دوم همراه نوار ، آیات را زمزمه کند و بار سوم با صدای بلند با قاری همراه شود )، سپس سه درس آینده را یک بار فقط استماع کند و در تمام این مراحل تمام تلاش خود را بکند که دقیقاً از قاری قرآن تقلید کند .

شیوه ی استماع نوار باعث می شود که مشکلات رو خوانی و روان خوانی قرآن آموز برطرف شود ، صوت و لحن و ترتیل و تجوید او خوب شود ، زمان کمتری را برای حفظ جدید صرف کند ، حافظه سمعی او تقویت شود ، مشکل انتقال از آیه ای به آیه دیگر و انتقال به صفحه بعدی قرآن تقریباً برطرف می شود ، و از همه مهمتر محفوظاتی که به این شیوه حفظ می شوند و با ترتیل مرور می شوند از ماندگاری بیشتری در حافظه بلند مدّت برخوردار هستند .

 

در پایان توصیه می کنیم که قرآن آموز از میان قاریان قرآن جهت تقلید و استماع نوار از ترتیل استاد منشاوی ویا استاد پرهیزکار استفاده کند . 

 

7. دور بودن از شخصیت ها و چهره های قرآنی

 

البته دور بودن از چهره های قرآنی را نمی توان به طور مستقیم یک عامل برای کاهش انگیزه حافظ قرآن دانست؛ لکن بسیار دیده شده که چون حافظ قرآن در زندگی خود یک الگوی عملی در حفظ قرآن نداشته که جایگاه اجتماعی و معنوی او را ببیند، از چند دقیقه همنشینی دوستانه با او لذّت ببرد، سخنان او را بشنود، در خواست نصیحت و موعظه ای از او داشته باشد، حتی با او عکس یادگاری بگیرد و... به مرور زمان هدف خود را گم کرده و نمی داند که چرا باید قرآن را حفظ کند؟ و اگر چند سال از عمر خود را صرف حفظ قرآن کرد آینده اش چه می شود؟ چه بسا حافظ قرآن کسانی را بشناسد که در جایگاه حفظ قرآن به جایی نرسیده اند، یا در میان دوستان و آشنایان او کسانی باشند که در راه حفظ قرآن ناموفق بوده اند و برای توجیهِ شکست خود، کم ارزشی، وقت گیر بودن و سخت بودن را بهانة سستی ها و کوتاهی ها و یا غیر اصولی کار کردن در زمینة حفظ قرآن خود کنند. حتّی ممکن است که در میان اطرافیان حافظ قرآن کسانی باشند که نظر مثبتی نسبت به حفظ قرآن نداشته باشند و این کار را اتلاف عمر بدانند. بسیار دیده شده افرادی آگاهانه و یا بدون غرض و از روی دلسوزی، قرآن آموز و یا خانواده های آنها را نصیحت می کنند که فرزند شما حافظة خوبی دارد، چرا به جای حفظ قرآن او را در کلاس های زبان و ریاضی و کامپیوتر و... ثبت نام نمی کنید که هم خیلی با کلاس است و هم آینده خوبی دارد.

 

حال اگر حافظ قرآن و یا خانواده های آنها - که نقش مهمّی را در آیندة حفظی قرآن آموز ایفاء می کنند - در این فضای شبهه و تردید قرار بگیرند، طولی نمی کشد که انگیزة خود را در زمینه حفظ قرآن از دست می دهند و به دنبال آن، مقدمات جدا شدن از این راه نورانی و مقدّس فراهم می شود.

 

در چنین شرایطی اگر حافظ قرآن با چهره های موفّق قرآنی (اساتید برجسته، نفرات برتر مسابقات حفظ قرآن، هم سنّ و سالان خود که مانند او از شرایط یکسانی برخوردار بوده و توانسته اند حافظ کلّ قرآن شوند، علمای رباّنی که از اهمیّت حفظ قرآن در اسلام از منظر آیات و روایات آگاهی دارند) ارتباط داشته باشد و مورد توجّه آنها واقع شود، موعظه ای از آنها بشنود و عکس یادگاری با آنها بگیرد و...[1] حیات تازه ای در کالبد قرآن آموز دمیده می شود، انگیزة او مضاعف می شود و با روحیه ای بالا و اراده ای قوی این مسیر نورانی را ادامه می دهد.

 

 

 

8. روش اشتباه والدین و مربّی

 

اگر قرآن آموز تحت مدیریّت یک موسسه قرآنی و یا مربّی خصوصی، پدر و مادر، و یا یک بزرگتر مشغول به حفظ قرآن است، برنامه ریزی ها و مدیریّت رفتاری آنها تأثیر زیادی در ایجاد انگیزه و یا از دست دادن انگیزة حافظ قرآن دارد. گاهی اوقات دیده شده که والدین یک برنامه سنگین آموزشی را برای فرزندشان تعریف کرده اند که در طولانی مدت ممکن است منجر به شکست و یا خستگی روحی کودک و نوجوان شود.

 

کودکی که از صبح تا شب خود را با اموری مانند مدرسه و تکالیف آن - که در این نظام جدید آموزشی خیلی هم زیاد است - ، کلاس های تقویتی و تکالیف آن و... سر کرده است و این روند خشک و بی روح را هر روز تکرار کند، در چنین شرایطی اگر پدر و مادر با آن همه برنامه های سنگین و مشغله های خسته کننده، بدون در نظر گرفتن نیازهای روحی و تفریحی او برنامه حفظ قرآن را نیز به برنامه هایش اضافه کنند، کودک را تبدیل کرده اند به یک بشکة باروتِ پر از عقده و حسرت که اگر امروز منفجر نشود در دوران نوجوانی و یا جوانی به حدّ انفجار می رسد. در این صورت اوّل خود را از قید خانواده رها می کند، سپس به طور ناخودآگاه و با افراطی گری دو کار را انجام می دهد، ابتدا به دنبال تفریحاتی می رود که در کودکی با برنامه ریزی های غلط خانواده از آنها محروم بوده؛ دوم از تمام چیزهایی که مانع رسیدن او به این نیازها در کودکی شده مثل درس و بحث گریزان می شود.

 

اگر این کودک در محیطی مذهبی این موانع را تجربه کرده باشد و از نظر او حفظ قرآن نیز یکی از آن موانع تلقّی شده باشد، برای همیشه از دین و قرآن متنفّر می شود. حتی ممکن است علیه دین و قرآن شبهه افکنی کند و اطرافیان خود را به چالش بکشد.

 

پدر و مادر می خواستند یکی مثل سید محمد حسین طبا طبایی را تحویل جامعه دهند؛ اما اکنون فرزند آنها به یک عامل گمراهی و فتنه تبدیل شده که همه، فرزندانشان را از دوستی و همنشینی با او منع می کنند.

 

مربّی نیز نقش مهمّی را در ایجاد انگیزه یا از دست دادن انگیزه قرآن آموز دارد.

 

اگر مربّی عاشق کار خود نباشد و هدف او ازتدریس، تنها جنبه های مالی و کسب درآمد باشد یا مهارت کافی در ایفای نقش خود نداشته باشد، نمی تواند ارتباط خوبی با شاگرد خود برقرار کند. تنها، اطلاعاتی را در زمینة حفظ قرآن از باب رفع تکلیف به قرآن آموز انتقال می دهد، و بدون اینکه وضعیت و مصلحت شاگرد خود را در نظر بگیرد و پیشرفت او برایش مهمّ باشد تنها به پرسش چند سؤال از محفوظات قبلی و حفظ جدید قرآن آموز اکتفاء می کند و تکلیفی را برای جلسة بعدی او در نظر می گیرد. در مقابل وقتی قرآن آموز برخورد محبّت آمیز و دلسوزانه ای را از مربّی خود نمی بیند علاقه ای نسبت به انجام تکالیف از خود نشان نمی دهد. او نیز از باب رفع تکلیف و رضایت والدین سر کلاس حفظ قرآن حضور پیدا می کند با روندی بسیار ضعیف برنامه های قرآنی خود را دنبال می کند.

 

 

 

سوال : با چه روشی برنامه های قرآن آموز را مدیریّت کنیم؟

 

یکی از مسائلی که باعث می شود کودک نه تنها در حفظ قرآن بلکه در هر برنامة آموزشی که خانواده و مربّی برای او تعریف کرده موفق باشد این است که والدین با توجّه به سنّ و سال و نیازهای کودک فعّالیّت های روزانه او را برنامه ریزی کنند، اگر کودک شما به مدرسه و یا پیش دبستانی می رود و یا اگر در کلاس های ورزشی، فرهنگی، تفریحی، ثبت نام کرده ومشغول فعّالیّت است، با توجّه به این اولویّت ها که ساعات آن را نمی توان تغییر داد و تقریباً یک برنامه منظّم روزانه محسوب می شوند، کارهای فرعی فرزندتان مثل بازی، دیدن برنامه های تلوزیون و... را برنامه ریزی کنید. سپس اگر فرزند شما مثلاً در طول روز با توجّه به میزان محفوظات به نیم ساعت فعّالیّت قرآنی نیاز دارد، در برنامه روزانه اش دو زمان 15دقیقه ای را در نظر بگیرید؛ زیرا معمولاً بچّه ها کم حوصله هستند، زود خسته می شوند و نمی توانند به صورت مداوم نیم ساعت کار قرآنی انجام دهند.

 

توجّه داشته باشید که انتخاب زمان حفظ قرآن نباید مقارن شود با برنامه های تلوزیونی مورد علاقه کودک و یا ساعات بازی کودکان و دوستان او در بیرون از منزل، چرا که در این ساعات نمی توان بچّه را راضی کرد بازی و تلوزیون را رها کند و به فعّالیّت قرآنی بپردازد، اگر هم به زور و اجبار متوسّل شوید، ناراحتی ایجاد می شود و در این شرایط کودک تمرکز کافی برای انجام تکالیف نخواهد داشت.

 

در نهایت پدر و مادر می توانند با یک برنامه ریزی خوب، انعطاف پذیر و مناسب با شرایط روحی و جسمی کودک، تشویق های به موقع، مسافرت بردن،[2] در نظر گرفتن جایزه و... طراوت و شادابی را در وجود حافظ قرآن ایجاد کنند.

 

مربّی قرآن نیز باید با استفاده از تجربیات اساتید بزرگ، مطالعه کردن در زمینة روش های حفظ قرآن و تثبیت محفوظات، شیوة کلاس داری، روش های آموزش حفظ و... دانش و تجربة خود را در رابطه با رشتة حفظ قرآن کریم ارتقاء دهد تا در انجام وظیفة ارزشمند خود موفّق باشد. همچنین با مطالعة کتاب های روانشناسی (مخصوصاً روانشناسی کودکان) از حالات و روحیات افراد در سنین مختلف آگاه شود تا بتواند با آنان تعامل مناسبی داشته باشد.

 

یک مربّی قرآن باید با اخلاص در عمل و تقوای الهی در فضای مقدّس تدریس قرآن حاضر شود و بداند که شاگردان او انتظار دارند که استادشان به تک تک آیاتی که در خزانة قلبش جای دارد و به آنها آموزش می دهد عمل کند. اگر چنین باشد شاگردان او نه تنها حافظ قرآن عزیز می شوند بلکه عامل به آیات قرآن نیز می شوند و از این فضای مقدّس و نورانی لؤلؤ و مرجان خارج می شود.

 

یک مربّی توانمند باید بتواند فضای شور و هیجان و عشق به حفظ قرآن را در کلاس با ایجاد حسّ رقابت، برگزاری مسابقه، بیان شأن نزول برخی آیات و قصّه های قرآنی ایجاد کند و هرگز به بهانة رفع خستگی و ایجاد فضای شادی و نشاط رفتار سبک، شوخی ها و سخنان نامناسبی را از خود بروز ندهد؛ زیرا اگر چه این رفتارها منجر به خنده و شادی قرآن آموزان می شود، از طرفی نیز باعث می شود که از فضای معنوی و روحانی کلاس کاسته شود.

 

وی باید مرتّب برنامه ها و تکالیف قرآن آموزان را کنترل کند و با توجّه به سنّ و سال و وضعیت و مشغلة قرآن آموز برای او تکلیف تعیین کند.

 

 

 

9. مدیریت برنامه های تفریحی

 

یکی از عوامل خستگی و سست شدن حافظ قرآن نسبت به برنامه های حفظ قرآن طولانی شدن طرحی است که قرآن آموز برای حفظ قرآن انتخاب می کند. به عنوان مثال اگر حافظ قرآن روزی دو صفحه قرآن حفظ کند، حفظ قرآن او تقریباً یک سال طول می کشد، اگر روزی یک صفحه قرآن حفظ کند، حفظ او تقریباً دو سال طول می کشد، اگر روزی نیم صفحه حفظ کند، حفظ قرآن او تقریباً چهار سال طول می کشد. به هر حال همان طور که ملاحظه فرمودید هر کدام از این طرح ها برای یک قرآن آموز مخصوصاً کودک و نوجوان تقریباً طولانی و خسته کننده به نظر می رسد، لذا برای رفع این مشکل والدین و مسئولین محترم مؤسسات قرآنی باید در کنار برنامه های قرآنی، برنامه هایی نظیر اردوهای زیارتی و سیاحتی، برگزای مسابقات همراه با اعطاء جوایز، برنامة گردش در بوستان ها و فضاهای تفریحی و برنامه های ورزشی، دیدار با شخصیت های علمی و قرآنی و اعطای بسته های فرهنگی و قرآنی را در نظر بگیرند.

 

والدین نیز می توانند با ثبت نام فرزندشان در باشگاه های ورزشی، کانون های فرهنگی، کلاس های آموزشی و مهارتی این خلاء روحی را پر کنند.

تنوّع برنامه های تفریحی در دوران حفظ قرآن باعث می شود که طولانی بودن مدّت حفظ قرآن زیاد به چشم نیاید و قرآن آموز در یک حاشیة أمن روحی به حفظ خود ادامه دهد.

 

 

 

در مقاله آینده، موارد دیگر عوامل کاهش انگیزه بررسی خواهند شد.

 

مرکز آموزش مجازی حفظ قرآن

 

منصور خانلری

 

 

 

پی نوشت:

 

[1] شخصیتها و چهره های قرآنی در وادی حفظ قرآن دو نقش بسیار مهم را ایفاء می کنند: الف) پاسخگویی به شبهات و انتقاداتی که در زمینه حفظ قرآن مطرح می شود؛ ب) مشاوره، امید دادن و ایجاد انگیزه در میان حافظان قرآن

 

[2] یکی از عواملی که باعث تضعیف محفوظات می شود مسافرت است، چرا که در سفر کاملا تمامی شرایط و استانداردهای برنامه های حفظ قرآن مثل رعایت زمان و مکانِ حفظ و مرور، مباحثه، استماع نوار، تمرکز کافی، ساعات خواب و بیداری و... به هم می خورد. لذا قرآن آموز باید قبل از سفر برنامة مسافرت خود را با استاد خود در میان بگذارد تا مربّی نیز با توّجه به شرایط محفوظات قرآن آموز و مدّت و نوع سفر، برنامه ای متناسب با آن سفر را به قرآن آموز بدهد و همچنین توصیه های لازم را جهت جلوگیری از تضعیف محفوظات به او گوشزد کند.

موضوعات مرتبط: ، ،
برچسب‌ها: